Peye lajan taks bay Aimé Césaire

Lè m ‘tande lanmò Aimé Césaire a, nou te rive nan Invers@lis, fini yon seri sijè sou de figi li yo ki pi popilè. Nou te jis pale de powèt la ak politisyen an, men nou pa t ‘pale de nonm sa a, moun Aimé Césaire la. Soti nan nenpòt ki konfli sou sèkèy li a ak destinasyon an nan li nan onè, ki vle segondè nan ran a nan immortalité nasyonal, li parèt ke sitiyasyon ki pi senp epi ki konsistan pou moun, se ke li dwe antere l nan peyi Matinik la. Peyi sa a, ki te wè l ‘fèt, ki te wè l’ grandi, ki te wè l ‘ale wè l’ tounen, rete ak mouri. Aimé Césaire te konstwi tout travay li, imanite l ‘soti nan peyi sa a negro, nan ki li se lokal la, nasyonal, fyète entènasyonal pou nenpòt moun ki idantifye ak pèdi a. Mwen te gen opòtinite pou yo rankontre nonm lan, politik yo, moniman an. Mwen te frape pa de bagay, senplisite l ‘nan relasyon an ak lòt la, vwa mou li ki pa janm kite glise yon santiman oswa yon prejije. Lè mwen panse sou li, gen tou yon twazyèm bagay. Li te akonpaye lòt la pa yon jès, pa manyen, pa yon atitid fratènèl. Nan moman sa yo, okenn moun pa t egal. Konpòtman sa a te make m ‘nan nonm, kapasite sa a imanize lòt la, toujou adrese yon twazyèm, li te rele oswa yo te rele. Li pa t ‘kamaradri, li te respè, personification. Avèk yon sèl non, li te kapab enskri yon fanmi nan yon lokalite, nan yon espas, nan yon kou. Li te nan kapasite sa a yo dekri sot pase a, prezan an, lavni an, menm jan tou nati a nan yon ke yo te. Nan sans sa a nan Fort-de-France li te pa sèlman yon pitit gason, yon neve, yon mari, yon papa, yon granpapa, yon gwo-granpapa, yon tonton, yon gwo-tonton, yon gwo-Grand-tonton ak tou yon zanmi. Ankò, gen Aimé Césaire otorite. Moral otorite, pa estati li kòm yon jeyan men pa estati li kòm yon pwofesè ki te anseye kèk mil elèv literati. Kèk nan yo te vin pwofesè, enjenyè, avoka, doktè ak ekriven. Reyalite sa a tou se Aimé Césaire, reyalite sa a tou se enplikasyon li nan zile sa a, nan Karayib la, kote li te bay yon mayitid mondyal. Sou tèren an, pandan fineray la, li se nonm sa a ki te onore. Soti nan tout konfli, yon sèl ka sèlman onore yon moun ki senp, jenere ak fratènèl. Senplisite li yo te tèlman fò ke li enpoze silans sou premye a nan franse a ki moun li ofri, kòm yo ka raple, Lapawòl sou kolonyal la pandan yon vizit pandan yon eleksyon ak kanpay prezidansyèl yo. Générosité li te tankou ke li se tire revanj esklav esklav la kraze chenn pa mal ak mo nan fè fas a mèt la. Aura li yo se tankou ke li se admire, tou de pa pant yo Nwa nan Amerik ak Mwayen Oryan an, atravè Afrik Dinò ak Lafrik di sid. Memwa li ap rete onore. Sa a se ouvèti a nan yon tras endelib ki te jwenn wout li yo atravè tout zòn géographique nan mond lan. Bon konprann li pèmèt tout moun ki gen ladan pwisan nan peyi a pou yo vin konsilte l. Li pral rete nan memwa yo nan boza. Li pral vin chonje pa politik. Epi, nou, fwi nan jenerasyon Cesaire a ap gen kontinye travay li pa mizik la, pa literati a, pa penti a, pa sinema a. Pa gen dout melanj lan nan atizay pral pèmèt nonm sa a finalman jwenn rès la merite nan yon lavi militan bati ak rive vre. Petèt nou pral fè li pa tande Marseillaise nwa a, Jacques Courcil, Manuel Césaire, san yo pa bliye SOFT oswa Jacques Schwarz-Bart. Pou pati mwen, mwen pral kontinye lekti travay yo nan Césaire koute gwoup sa yo, te ajoute son nan Ella Fitzgerald, Louis Armstrong, Fela, Malavoi, Joby Valente, ke mwen konnen … akonpaye pa yon wonm blan epi sèk. Apre sa, mwen pral kontinye pote m ‘konstriksyon sa a tras, kite chen yo nan dòmi. Mèsi poutèt ou Aimé Césaire.